Quy định MiCA – Khái niệm, Mục tiêu và Cấu trúc

Giới thiệu về MiCA

Markets in Crypto-Assets Regulation (MiCA), chính thức là Quy định (EU) 2023/1114, là khuôn khổ pháp lý toàn diện đầu tiên của Liên minh châu Âu đối với tài sản số chưa được điều chỉnh bởi các quy định dịch vụ tài chính hiện hành. MiCA được hình thành trong khuôn khổ Gói Tài chính số của EU và được ban hành vào tháng 5/2023 sau nhiều năm tham vấn, dự thảo và thương thảo giữa các cơ quan EU và các nước thành viên. Mục tiêu chính của MiCA là mang lại sự chắc chắn pháp lý cho hoạt động phát hành, giao dịch, lưu ký tài sản số, đồng thời nâng cao bảo vệ nhà đầu tư, duy trì tính minh bạch của thị trường và đảm bảo ổn định tài chính.

Trước MiCA, thị trường tiền mã hóa tại châu Âu bị phân mảnh do mỗi quốc gia thành viên tự áp dụng quy định riêng, phần lớn dựa trên diễn giải không đầy đủ của luật tài chính hiện hành. Điều này khiến xuất hiện tình trạng lách luật, bảo vệ người tiêu dùng không đồng đều và gây khó khăn cho các nhà cung cấp dịch vụ tiền mã hóa khi muốn hoạt động xuyên biên giới. Sự ra đời của MiCA đánh dấu bước chuyển đổi từ giám sát cấp quốc gia sang một chế độ quản lý đồng bộ trên toàn khối EU.

Bối cảnh lịch sử và quá trình phát triển

MiCA bắt nguồn từ năm 2019 khi Ủy ban châu Âu tổ chức tham vấn về quy định đối với tài sản số và công nghệ sổ cái phân tán (DLT). Kết quả tham vấn cho thấy nhiều loại tài sản số nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của các quy định tài chính EU như MiFID II (Markets in Financial Instruments Directive), EMD2 (E-Money Directive), và PSD2 (Payment Services Directive). Việc thiếu một khung pháp lý thống nhất tạo ra sự bất định cho doanh nghiệp và đặt nhà đầu tư trước nhiều rủi ro mà khó có biện pháp bảo vệ.

Ủy ban châu Âu đã xây dựng dự thảo ban đầu vào tháng 9/2020, trải qua quy trình lập pháp của EU với sự tham gia của Nghị viện Châu Âu, Hội đồng EU, và các ủy ban chuyên môn. Các cuộc đàm phán tập trung vào những vấn đề gây tranh cãi như công bố tác động môi trường đối với tài sản sử dụng proof-of-work, phân loại stablecoin và quy định chuyển tiếp cho nhà cung cấp hiện hữu. Đến tháng 4/2023, văn bản cuối cùng được phê duyệt và chính thức có hiệu lực cuối năm đó, với lộ trình áp dụng theo từng giai đoạn để ngành và các cơ quan quản lý chủ động chuẩn bị.

Mục tiêu và động lực chính sách

MiCA hướng đến nhiều mục tiêu chiến lược. Mục tiêu đầu tiên là bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và nhà đầu tư. EU mong muốn các cá nhân, tổ chức tham gia thị trường tài sản số được hưởng các biện pháp bảo vệ tương tự như trên thị trường tài chính truyền thống, bao gồm công bố minh bạch rủi ro, quản trị rõ ràng và đảm bảo lưu ký tài sản an toàn.

Mục tiêu thứ hai là đảm bảo ổn định tài chính. Đặc biệt, stablecoin đã trở thành một phân khúc có tác động hệ thống trong thị trường tiền mã hóa. Các nhà hoạch định chính sách nhận diện nguy cơ sự sụp đổ quy mô lớn hoặc mất niềm tin có thể lan truyền sang hệ thống tài chính truyền thống, nhất là khi bên phát hành sở hữu khối lượng lớn trái phiếu chính phủ ngắn hạn.

Mục đích thứ ba là củng cố tính minh bạch và toàn vẹn thị trường. MiCA đặt ra các tiêu chuẩn giao dịch công bằng, xử lý xung đột lợi ích và đưa ra các biện pháp ngăn ngừa thao túng thị trường, giao dịch nội gián.

Cuối cùng, MiCA thúc đẩy đổi mới dựa trên khung quy định rõ ràng. Việc hài hòa hóa quy định trên toàn bộ các quốc gia thành viên giúp loại bỏ sự bất ổn pháp lý khiến doanh nghiệp e ngại mở rộng dịch vụ tại châu Âu. MiCA còn thiết lập cơ chế passporting: doanh nghiệp được cấp phép tại một quốc gia EU có thể hoạt động ở toàn bộ EU mà không cần xin phép riêng từng nước.

Cấu trúc của quy định

MiCA được chia thành nhiều chương, mỗi chương tập trung vào một khía cạnh của hệ sinh thái tài sản số. Quy định này phân loại ba nhóm tài sản số chủ đạo:

1. E-Money Tokens (EMTs): Token gắn với một đồng tiền pháp định duy nhất, vận hành tương tự tiền điện tử.
2. Asset-Referenced Tokens (ARTs): Token tham chiếu một rổ tài sản gồm tiền tệ, hàng hóa hoặc tài sản số khác nhằm duy trì giá trị ổn định.
3. Các tài sản số khác: Token kỹ thuật số không thuộc EMT hoặc ART, ví dụ như utility token dùng để truy cập sản phẩm hoặc dịch vụ.

Mỗi loại tài sản có bộ quy định riêng về phát hành, cấp phép, quản trị và giám sát. Đặc biệt, MiCA không điều chỉnh các token không thể thay thế (NFT) trừ khi chúng được phát hành theo cách có thể thay thế hoặc sử dụng để đầu tư như các tài sản khác chịu sự điều chỉnh.

Lộ trình áp dụng và các quy định chuyển tiếp

MiCA được triển khai theo các giai đoạn, ưu tiên lĩnh vực có rủi ro hệ thống lớn. Từ ngày 30/06/2024, quy định bắt đầu áp dụng với EMT và ART, phản ánh sự cấp thiết của EU đối với stablecoin và nguy cơ ảnh hưởng đến chính sách tiền tệ, hệ thống thanh toán. Đến 30/12/2024, MiCA mở rộng phạm vi điều chỉnh sang các loại tài sản số khác và mọi Nhà cung cấp Dịch vụ Tài sản số (CASPs).

Các quy định chuyển tiếp cho phép các nhà cung cấp hiện hữu tiếp tục hoạt động tối đa 18 tháng kể từ thời điểm MiCA có hiệu lực, tùy việc triển khai ở cấp quốc gia, để có thời gian hoàn tất thủ tục xin phép theo chế độ mới. Điều này giúp các doanh nghiệp không rút khỏi thị trường đột ngột và có đủ thời gian điều chỉnh hệ thống quản trị, tuân thủ và vận hành phù hợp quy định MiCA.

Quan hệ với các quy định EU khác

MiCA được áp dụng đồng thời với các quy định tài chính khác của EU, trong một số trường hợp chủ động tránh chồng lấn. Ví dụ, những công cụ tài chính thuộc phạm vi điều chỉnh của MiFID II vẫn nằm ngoài MiCA và tiếp tục tuân thủ luật chứng khoán hiện hành. Tương tự, các tổ chức phát hành EMT phải tuân thủ cả Chỉ thị tiền điện tử (E-Money Directive).

Quy định này cũng phối hợp thực hiện với Quy định Bảo vệ Dữ liệu Chung (GDPR), đặc biệt liên quan đến việc xử lý dữ liệu khách hàng trên blockchain. Các tiêu chuẩn về Chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng bố (CTF) theo khung pháp lý AML của EU cũng được dẫn chiếu, tức là CASPs phải đáp ứng các tiêu chuẩn KYC/AML như tổ chức tài chính truyền thống.

Giám sát và thực thi

MiCA thiết lập cấu trúc giám sát kép. Cơ quan có thẩm quyền quốc gia (NCA) tại từng nước thành viên chịu trách nhiệm cấp phép và giám sát liên tục đa số các CASPs, tổ chức phát hành. Trong khi đó, Cơ quan Ngân hàng Châu Âu (EBA) có quyền giám sát trực tiếp các bên phát hành ART và EMT quan trọng dựa vào các tiêu chí như khối lượng giao dịch, vốn hóa thị trường và phạm vi hoạt động xuyên biên giới.

Cơ quan Quản lý Chứng khoán và Thị trường Châu Âu (ESMA) hỗ trợ giám sát bằng cách xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật, phối hợp thực thi xuyên biên giới và duy trì danh mục công khai các đơn vị được cấp phép. Cả ESMA và EBA đều có thể ban hành hướng dẫn, khuyến nghị để thống nhất thực tiễn giám sát toàn khối EU.

Yêu cầu đối với tổ chức phát hành và nhà cung cấp dịch vụ

Tổ chức phát hành EMT và ART phải đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt khi chào bán token ra công chúng hoặc đăng ký giao dịch. Cụ thể, cần xây dựng white paper cung cấp đầy đủ thông tin về tổ chức phát hành, dự án, quyền lợi, nghĩa vụ và các rủi ro liên quan. White paper của ART phải được NCA phê duyệt, còn tổ chức phát hành EMT phải tuân thủ thêm các quy định về tiền điện tử.

Các CASPs như sàn giao dịch, đơn vị lưu ký, nền tảng giao dịch, quản lý danh mục đầu tư phải xin cấp phép, đảm bảo an toàn tài chính, xây dựng hệ thống quản trị và quản lý rủi ro, áp dụng biện pháp phòng ngừa thao túng thị trường.

Với các token có quy mô lớn, doanh nghiệp còn phải đáp ứng các nghĩa vụ bổ sung như yêu cầu vốn cao hơn, quản lý thanh khoản, quy trình hoàn trả và báo cáo định kỳ cho EBA.

Tác động tới ngành và phản hồi ban đầu

Ngành tiền mã hóa đã phản ứng với MiCA với tâm thế vừa cẩn trọng vừa lạc quan. Các tập đoàn lớn quốc tế đã bắt đầu điều chỉnh hoạt động phù hợp quy định, một số chọn quốc gia thành viên có quy trình cấp phép thuận lợi làm trụ sở. Các bên phát hành stablecoin như Circle chủ động xin phép hoạt động, nhận giấy phép EMI để token neo giá đồng euro và đô la tiếp tục lưu thông trên thị trường EU.

Một số bên lựa chọn hạn chế dịch vụ tại châu Âu thay vì tuân thủ MiCA, dẫn đến việc loại bỏ một số token không đáp ứng quy định khỏi các sàn lớn vào cuối năm 2024. Quy định cũng thúc đẩy sự ra đời của các stablecoin định giá bằng euro do fintech và ngân hàng truyền thống phát triển, nhằm cạnh tranh trong môi trường quản lý chặt chẽ.

Thách thức và ý kiến phản biện

Dù MiCA được xem là khung pháp lý tiên phong, vẫn có ý kiến phản biện. Một số bên cho rằng chi phí tuân thủ và yêu cầu vốn có thể cản trở các doanh nghiệp đổi mới quy mô nhỏ. Một số ý kiến khác cho rằng phạm vi MiCA với tài chính phi tập trung (DeFi) còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào các trung gian tập trung.

Nhiều vấn đề về thực thi MiCA với stablecoin toàn cầu phát hành ngoài EU nhưng được sử dụng trong khối vẫn chưa rõ ràng. Lo ngại cũng xuất hiện về khả năng lách luật khi bên phát hành thiết lập hai cấu trúc – một tuân thủ quy định tại EU và một không kiểm soát ở nơi khác, làm giảm hiệu quả của MiCA trong việc duy trì ổn định tài chính.